برنامه هارد تاک یا گفت و گوی سخت که تنوعی از برنامه های تلویزیونی در دنیای رسانه است، در ایران قدمت بالایی ندارد. با توجه به این که درگذشته برنامه هایی به این سبک همیشه با حاشیه و تعطیلی زودهنگام مواجه شده است،تا چندی پیش هارد تاک رضا رشیدپور در فضای اینترنت پخش می شد. مجری این روزهای شبکه 3 در برنامه تلویزیونی <<دید درشب>> یک برنامه تلویزیونی را اجرا می کرد  که با اجرای او  به حاشیه سازی های خاص پرداخت. برنامه <<دید درشب>> با تهیه کنندگی و اجرای او، با سبک Hard Talk از طریق پلت فرم اشتراک گذاری ویدیوی آپارات پخش می شد.هر چند که این روزها او در صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران برنامه ای متفاوت را اجرا می کند اما بررسی برنامه او در اینترنت نکات بسیار قابل تاملی را در پی دارد. در این بررسی تلاش می شود تا به سابقه چنین برنامه ای در فضای سایبری ایران پرداخته شود.

سایت آپارات هم اکنون(هنگام انجام این بررسی) رتبه 6 را در شبکه مجازی اینترنت ایران و رتبه 506 را در سایت های اینترنتی دنیا داراست. این سایت هم اکنون یکی از مهم ترین فضاهای اینترنتی ایران محسوب می شود که در آن تصاویر و ویدیوهای مختلفی به اشتراک گذاشته می شود.

 این برنامه پنجشنبه شب ها ساعت 10شب در این سایت پخش می شد اما به دلیل فراگیری گسترده اینترنت درشبکه های اجتماعی و پیام رسان ها تا هفته بعد بارها و بارها در ساعات مختلف توسط مخاطباندیده می شود.

حاشیه های فردی رضا رشیدپور مجری قدیمی صداوسیما در برنامه هایی مانند مثلث که در گذشته بسیار جنجالی بود، در این برنامه هم به خوبی دیده می شود. چراکه پایه گفت وگو محوری در این برنامه، با چهره های جنجالی توانسته از 27 شهریور تاکنون جریان ساز شود. تا سوم دی ماه 94 حدود 15 برنامه <<دید درشب>> پخش شده و در شبکه های اجتماعی و مجازی هم بسیار سروصدا به پا کرده است.  در ادامه این گزارش، بررسی تحقیقی دانشگاهی که به روش مشاهده و بررسی این برنامه، تلاش کرده تا با مدل فرهنگی هشت گانه ادوارد تایلور، این برنامه را

بررسی کند. پیش از بررسی برنامه <<دید درشب>> با هشت محور مدل فرهنگی ادوارد تایلور، باید ابتدا نگاهی به محورهای این نظریه فکری داشت.

ادوارد تایلور جامعه شناس بریتانیایی تعریفش از <<فرهنگ>> در كتاب تعريف ها و مفهوم فرهنگ، به روایت داريوش آشوري این گونه است: <<كلمات درهم تافته  اي شاملِ دانش، دين، هنر، اخلاقيات، آداب و رسوم و هرگونه توانايي و عادتي كه آدمي همچون هموندی ازجامعه به دست مي آورد. به اين معنا، انسانِ <<بي فرهنگ>> و جامعه يِ <<بي فرهنگ>> دركار نيست، زيرا زندگيِ اجتماعي، يعني با هم زيستن، به معنای در فرهنگ زيستن است. زيرا هردو زيستن درشرايط ويژه ای انسان است، يعني زيست در فرهنگ يا فضايِ فرهنگي، اگرچه هريك از سرمايه های فرهنگ، از نظرِ صورت و معنا يا سادگي و پيچيدگي، درجامعه هايِ گوناگون با هم فرقه ای اساسي دارند. در ادامه با همین محورها، برنامه <<دید درشب>> تحلیل شده است. گفتنی است که نتایج این تحقیق دانشگاهی را با مطبوعاتی و متفاوت می خوانید: 

وضعیت آماری برنامه دید در شب

برنامه <<دید درشب>> با اجرای رضا رشیدپور برای هر ویدیو به صورت متوسط از 40 تا 300 هزار بازدید فقط در سایت آپارات داشته است. با توجه به این که نسخه های گلچین و کوتاه شده هم بازدید های جداگانه ای از این برنامه می دهد و در سایت ها و شبکه های پیام رسان هم این ویدیوها دست به دست می شود. از همین رو، تاثیرگذاری این برنامه به شدت افزایش یافته است چراکه پیام ها و گفت وگوهای جذاب و حاشیه ساز این برنامه راه خود را پیدا کرده است.

رضا رشیدپور درباره این برنامه گفته است: سال هاست که دغدغه هایی برای فضای مجازی وجود دارد که به خاطر این که محتوایی برای آن تولید نمی شود، محتوای درجه 2 و 3 این فضا را گرفته است. هر تکنولوژی هم که وارد می شود، زمان می برد تا ما به آن فضا مسلط شویم و از آن استفاده درست داشته باشیم. حال اگر تاکنون  هارد شو داشتیم، وقت آن است که  هاردتاک داشته باشیم.

در 15 قسمت این برنامه چهره های متفاوتی مورد مصاحبه قرار گرفته اند. به ترتیب و شرح زیر از 27 شهریور94 تا 3 دی:  علی کفاشیان(رئیس فدراسیون فوتبال)، امیر تتلو(خواننده زیرزمینی)، پژمان جمشیدی(فوتبالیست)، صادق خرازی(فعال سیاسی)، اکبر عبدی(بازیگر)، شیلا خداداد(بازیگر) سالار عقیلی(خواننده)، عموهای فیتیله ای، مصطفی کواکبیان(فعال سیاسی و مدیرمسئول روزنامه مردم سالاری)، محمد اصفهانی(خواننده)، الهام چرخنده(بازیگر)، سحر قریشی( بازیگر)، شهرام جزایری (فعال اقتصادی و جنجالی پرونده اختلاس)، حسین پاکدل (هنرمند، بازیگر و مجری سابق صدا و سیما) وجعفر شجونی (فعال سیاسی و عضو جامعه روحانیت مبارز). قسمت های حاشیه ساز این برنامه در شب حضور سحر قریشی، امیر تتلو و شیلا خداداد بوده است که بیشترین بازدید و لایک را نصیب این برنامه کرده اند.

آسمان پر ستاره و هنر و زیباشناسی

دربحث فاکتور هنر و زیباشناسی، این برنامه دکورسازی و محیط کاری اش را بسیار ساده و گرم طراحی کرده است. سعی شده است که دکوراسیون این برنامه ساده تدارک دیده شود تا بیننده احساس آرامش داشته باشد. درعین حال طراحان برنامه تلاش کرده اند تا تمرکز بیننده را از مصاحبه کننده و مصاحبه شونده دور نکنند. با توجه به نام برنامه، دکور از رنگ سیاه آسمان در شب و چراغ های ستاره گونه مانند آسمان استفاده شده است تا آسمانی پرستاره در شب را تداعی کند.

مبلمان و رنگ های رنگین کمانی این دکور هم نکته جالب توجه است. مجری برنامه هم بیشتر در پوشش شخصی خود از لباس های اسپورت و غیررسمی استفاده می کند. درکنار دکور، موسیقی با ساز پیانو روحی آرام و جاری در این برنامه است. رنگ های متنوع اما هماهنگ که در کل برنامه جاری است تا نشان از زیباشناسی و هنر در این برنامه باشد.

سنجش صداقت در باب ارزش ها و طرز فکر

همانطور که اشاره شد این برنامه یک برنامه با رویکرد گفت وگو محور است. بنابراین طبیعی است که تمام تلاش برنامه صرف انتقال ارزش ها و تفکرهای فردی چهره های مصاحبه شونده شود. نماد نگاه برنامه ساز <<دید درشب>> را می توان در یک جمله شعاری معروف این برنامه فهمید. <<همه ما می دانیم که مردم خیلی خوب می فهمند>> آخرین جمله ای که رضا رشیدپور در پایان هر برنامه <<دید درشب>> رو به دوربین می گوید. جمله ای که مردم را دعوت می کند تا با قضاوت حرف های میهمان برنامه، به صداقت میهمان رأی دهند. واکاوی ارزش ها و نوع فکری چهره ها هدف اصلی این برنامه است و می توان گفت که اصلی ترین هدف این برنامه همین موضوع باشد.

شفاف سازی زوایای نادیده دعوت شدگان و دلیل محبوبیت ها، جنجال ها، حاشیه ها، اقدامات و اندیشه های فردی و جمعی از موضوع ارزش ها و طرز فکر برنامه سازان است. دربُعد دیگر می توان ارزش ها و طرز فکر مخاطبان را هم در این برنامه موثر دید. چراکه این برنامه مخاطبان را به چالش می کشد و همراه خود می کند. گذاشتن یک ابزار برای تعیین عصبانیت مخاطبان در فکر ها (در خلال برنامه) و گرفتن رأی مردم برای صداقت یکی دیگر از بندهای مهم ارزشی و تفکری برنامه است. درمجموع نگاهی به نتایج نظرسنجی های این برنامه هم به خوبی درباره ارزش ها و طرزفکر مخاطبان مبین است. رأی دهندگان در هر برنامه ارای خود را می دهد و اعتقادشان به صداقت مصاحبه شوندگان را اعلام می کنند. در ادامه به ترتیب میهمانان  درصد رأی مردم به صداقت را به نقل از سایت برنامه <<دید درشب>> می بینید: 

۱- علی کفاشیان:  ۷۴درصد

۲- امیر تتلو: ۸۴درصد (تعداد کل آرا:  ۲۴۸۰۲)

۳- پژمان جمشیدی: ۷۳درصد (تعداد کل آرا:  ۱۱۲۳۴)

۴- صادق خرازی: ۵۴درصد (تعداد کل آرا:  ۱۱۸۲۳)

۵- اکبر عبدی: ۶۲درصد (تعداد کل آرا: ۱۲۵۶۴)

۶- شیلا خداداد: ۷۸درصد (تعداد کل آرا: ۱۶۸۰۲)

۷- علی اکبر جوانفکر: پخش نشد

۸- سالار عقیلی: ۷۹درصد

۹- عمو فیتیله ها: ۹۰درصد (تعداد کل آرا: ۲۱۴۷۳)

۱۰- مصطفی کواکبیان: ۷۵درصد

۱۱- محمد اصفهانی: ۹۲درصد (تعداد کل آرا: ۱۴۲۰۶)

۱۲- الهام چرخنده: ۴۲درصد (تعداد کل آرا: ۲۷۳۵۱)

13- سحر قریشی 93 درصد

گفتنی است که 3 میمهان بعدی (شهرام جزایری، حسین پاکدل و جعفر شجونی) هنگام انجام این بررسی رأی نهایی شان اعلام نشده بود.

حاشیه ها و موضوع قانون و سیاست

این برنامه تلاش کرده تا رویکرد سیاسی و یا تبلیغی نداشته باشد. حداقل در کلام این وعده را می دهد که جانبدارانه عمل نخواهد کرد اما در عمل دعوت از افراد سیاسی و پرداختن به حواشی سیاسی و برخی نادیده های قانونی نشان می دهد بسیار مویرگی به سیاست می پردازد. 3 میهمان سیاسی از میان 15 میهمان این برنامه به خوبی نشان می دهد که نگاه سیاسی در ورای شعارهای برنامه وجود دارد. در بُعد قوانین، رعایت موازین و خطوط قرمز جمهوری اسلامی ایران ملاک است و بارها در هر برنامه این جمله تکرار می شود که تلاش می شود تا نهادهای قانونی از این برنامه راضی باشند. به طور غیرمستقیم این برنامه به نوعی تبلیغ غیرمستقیم سیاسی را دارد و از بُعد حواشی به سیاست می رسد اما بُعد جذابیت برایش مهم تر است تا تبلیغ سیاسیت گروه یا دسته خاص.

دنیای تازه برنامه سازی با نگاه فناوری و فرهنگ مادی

پخش تلویزیونی برنامه از وب سایت آپارات راه ارتباط بیشتر و دوسویه با مخاطب را تدارک دیده است. تمام قسمت های پخش شده این برنامه به صورت آنلاین از طریق سایت های فراوانی به صورت تصویری قابل دانلود است. حجم کم و دانلود راحت از مزایای برنامه های ساخته شده <<دید درشب>> است. نگاه فناورانه و به روز ساخت این برنامه درشرایط انحصار صداوسیما از نکات جالب توجه است. نگاهی که به نظر می رسید، بر انحصار این شبکه پایانی نسبی داده است. حوزه فناوری های اینترنتی که توانسته دریچه تازه ای از برنامه سازی تلویزیونی را ممکن کند. موفقیت این دیدگاه را هم می توان به روایت آمارها دریافت.

نگاهی به رتبه اینترنتی سایت آپارات در سایت رتبه بندی الکسا نشان می دهد که درحوزه فناوری ها این برنامه توانسته کمک موثری به این سایت انجام دهد. رتبه این سایت درمیان سایت های مطرح ایران، از اواخر مرداد 94 و همزمان با برنامه <<دید درشب>> روندی صعودی داشته است. هرچند که شاید نتوان این موضوع را مستقیم به این برنامه نسبت داد، اما همزمانی این دو رویداد قطعا بی ارتباط نیست، چراکه از حدود شهریور رتبه این سایت نوسان های گذشته خود را به کل فراموش کرده و روندی صعودی یافته است و رتبه های برتر در ایران را بازدیدهای بالای خود به دست آورده است. از بُعد مالی هم اسپانسرها هزینه های ساخت این برنامه را تأمین کرده اند و تبلیغات هم در این برنامه انجام می شود. فرهنگ نگاه نداشتن به دست بخش های دولتی و سازمانی معمول در ایران یکی از موضوعات مهم این برنامه است که استقلال نسبی و شجاعت زیر خطوط قرمز را برای این برنامه فراهم کرده است چراکه فرهنگ مادی و وابستگی در آن

 دیده نمی شود.

کم توجهی به دانش و تحصیلات

این برنامه با دعوت از افراد مختلف درحوزه های مختلف، اهمیت ویژه ای برای دانش و تحصیلات میهمانان خود اعلام نکرده است. محور اصلی برنامه چالشی بودن چهره ها و حاشیه ای بودنشان اهمیت داشته است اما گاهی هم افراد با سطح تحصیلات دعوت شده اند. دربخش مخاطبان دانش و تحصیلات خاصی مدنظر نیست اما به نظر می رسد با توجه به اینترنتی بودن برنامه بخش خاص تری از دانش مدنظر باشد. این برنامه سعی می کند تا برنامه ها در سطح قابل فهم برای مخاطب عام با تحصیلات مختلف باشد. برنامه قصد انتقال دانش خاصی را هم ندارد و بیشتر در قالب شفاف سازی به دانش و تحصیلات می پردازد.

ندیدن سازمان های اجتماعی

این برنامه در بعد سازمان های اجتماعی، نشانی روشن از ارتباط با نهادهای خاص اجتماعی نداده است. شاید به دلیل این که تنها 15هفته از عمر این برنامه می گذرد، هنوز ارتباطی میان این برنامه با نهادهای اجتماعی برقرار نشده است تا همچون برنامه ای مانند خندوانه درشبکه نسیم، کارهای تازه ای در این بخش صورت بدهد اما باید توجه داشت که مجری برنامه بارها از سازمان های اجتماعی درخواست کمک و همراهی کرده است.

بهره برداری خاص از رویکرد دین و مذهب

برنامه <<دید درشب>> در اصل یک برنامه مذهبی نیست، اما براساس موازین و عرف مذهبی کشور عمل می کند. مذهب در این برنامه محور قرار نمی گیرد اما گاه در خلال بحث و گفت وگو ها به میل مخاطب نکاتی ارایه می شود. به صورت نمونه در برنامه گفت وگو با الهام چرخنده(بازیگر) و برنامه مصاحبه با جعفر شجونی این فاکتور بسیار برجسته تر دیده شد. دربرخی قسمت های برنامه همچون مصاحبه با شهرام جزایری هم، مصاحبه شونده تلاش می کرد تا خود را مقید به فاکتور مذهب نشان دهد. مجری این برنامه هم خیلی با مسائل مذهبی آشنا نشان نمی دهد و هیچ آیتمی برای ترویج یا اشاعه مذهب یا پرداخت به آن به صورت ملموس وجود ندارد. درلیست میهمانان 15 قسمت این برنامه هم شخصیتی مذهبی دعوت نشده است و شخصیت های سیاسی گاه درخلال بحث تلاش کرده اند تا ارجاعات مذهبی را برجسته کنند. درمجموع می توان گفت مذهب درحد ایده آل یک برنامه مذهبی در این قسمت ها دیده نشده است چراکه قصد این برنامه، نشان دادن ابعاد شخصیتی مصاحبه شوندگان بوده و به فراخور حال افراد مذهب در این برنامه نقش داشته است و نه براساس یک برنامه ریزی رسانه ای برای برجسته سازی.

زبان

این برنامه از شبکه ای درون اینترنتی پخش می شود و هدف آن برقراری ارتباط با مخاطب درفضای مجازی است اما به دلیل مصاحبه با چهره های ایرانی از زبان فارسی معیار استفاده می شود. نوع زبان و کلمات ارایه شده بسته به مصاحبه شوندگان ادبیات متفاوتی دارد. از کلمات محاوره ای و کف جامعه تا کلمات عربی و خاص در این برنامه دیده می شود اما به دلیل فضای ساختارشکن و شفاف این برنامه، کلمات معمول درجامعه بیشتر استفاده می شود و زبان فارسی روزانه بیشتر شنیده  می شود.

حاشیه های فرهنگ ساز

درتحلیل محتوایی این برنامه با مدل هشت گانه ادوارد تیلور می توان گفت که این برنامه مولفه های یک برنامه فرهنگی را دارد و با توجه به سیر صعودی مخاطبانش توانسته کاری نو و متفاوت را ارایه دهد. این برنامه با وجود دسته بندی در برنامه های  هاردتاک، هدف فرهنگی را در درون مایه خود نشان داده است. برجسته سازی صداقت افراد (در گفت وگوها) یک الگو است. آن هم در زمانه ای که ریاکاری و دروغ رواجی عجیب و نگران کننده در فرهنگ و جامعه ایرانی یافته است. این برنامه به خوبی با مخاطبان خود ارتباط برقرار کرده و قضاوت عمومی مردم با نگاه نگارنده این تحقیق همسوست و همان طور که مجری برنامه می گوید، مخاطبان این برنامه به خوبی صداقت را تشخیص داده اند. حاشیه های جذاب و ادامه دار این برنامه در آینده می تواند بیشتر هم باشد، اگر بنا به دلایلی نامعلوم تعطیل نشود.

حمیدرضا طهماسبی پور -کارشناس ارشد ارتباطات